Według
wpisu w Krajowym Rejestrze Zabytków:
„zespół dworski, XIX, nr rej.: 1081/497/62 z 26.03.1962:
dwór, park”
Obiekt: murowany
z cegły, otynkowany
Historia:
Najstarszym znanym z imienia właścicielem dzisiejszego Pilaszkowa był rycerz Maciej z Pielaszkowa, który dnia 25.IX.1425 r. w kancelarii księcia Janusza I Starszego sporządził dokument sądowy
(wg Metryki Księstwa Mazowieckiego). Być może właśnie on zbudował tu oszańcowaną i otoczoną drewnianą palisadą warowną siedzibę. Rycerze z Pilaszkowa pieczętowali się herbem Roch III. Aż do końca XVIII w. był to ród zamożny (ich dobra sięgały Koprek i Ołtarzewa), waleczny (pięciu Pilaszkowskich uczestniczyło w bitwie pod Chocimiem w 1621) oraz czynnie uczestniczący w życiu publicznym Ziemi Warszawskiej (Adam i Jan byli delegatami szlachty mazowieckiej na elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 i Augusta II Mocnego w 1697 roku). Jeszcze w roku 1717 część Pilaszkowa należała do Adama
Pilaszkowskigo, choć głównym właścicielem był Ludwik Pruski.
W 1789 roku Pilaszków stanowił już własność Filipa Antoniego Campioniego, herbu własnego, nobilitowanego przez Sejm Wielki kupca, przybyłego z Werony we Włoszech. Campioni prowadził w Warszawie sklep korzenny, byt dostawcą dworu króla Stanisława Augusta, a przez 20 lat pełnił
zaszczytną funkcję radnego miasta Starej Warszawy. W czasie Powstania Kościuszkowskiego dwór Campioniego zajął na swą kwaterę Jan Henryk Dąbrowski, który przybył tu 21 czerwca 1794 roku, a 22 czerwca odebrał rozkaz T. Kościuszki mianujący go generałem-majorem. W powstańczym Obozie nad Utratą, którego sztab mieścił się w pilaszkowskim dworze, oprócz Dąbrowskiego przebywali: Józef Wybicki, przyszły autor słów "Mazurka Dąbrowskiego"
oraz książę Józef Poniatowski, który tutaj przystąpił do Powstania.
Pilaszków był w posiadaniu Campionich do roku 1803, kiedy to wskutek zadłużenia został wystawiony na licytację i przeszedł w ręce Franciszka Ryxa, herbu Pierścień, majora wojsk Polskich i b. sekretarza przybocznego króla Stanisława Augusta. Ryxowie osiedli tu na ponad pół wieku. W 1861 roku Aleksander Xawery Ryx, sędzia pokoju okręgu czerskiego, sprzedał Pilaszków Adamowi Jasińskiemu. W latach 1867-1875 majątek należał do Stanisława Wołowskiego, od którego kupił go Władysław Ciechanowiecki, prowadzący tu uprawę buraka cukrowego na dużą skalę.
W 1892 r. w Pilaszkowie osiadł Mieczysław Marszewski (1857-1916), inżynier komunikacji - budowniczy Mostu Poniatowskiego w Warszawie oraz mostu na Bugu w Zegrzu, wybitny hodowca bydła rasy holenderskiej oraz działacz rolniczy, współzałożyciel i znaczący donator powstałego wskutek strajków szkolnych 1905 roku gimnazjum polskiego pod nazwą "Szkoła Ziemi Mazowieckiej." M. Marszewskiemu zawdzięcza dwór pilaszkowśki obecny kształt architektoniczny: na przełomie wieków, według projektu arch. Czesława Domaniewskiego, rozbudowano go o piętro i skrzydła boczne.
W czasie II wojny światowej we dworze Marszewskich znalazły schronienie setki ludzi, z których większość stanowili wypędzeni z Warszawy cywile i powstańcy. Wśród osób, które w ścisłej konspiracji przebywały tu jeszcze przed kapitulacją Powstania Warszawskiego, była żona gen.
Tadeusza Bora Komorowskiego z synem Adamem. W 1945 roku ówczesny właściciel -
Antoni Marszewski zmuszony został do opuszczenia swej rodowej siedziby, majątek włączono do PGR-u, a dwór wraz z parkiem i znajdującą się na jego terenie wspaniałą oranżerią doszczętnie
zdewastowano. W 1985 roku ruinę dworu z 5-hektarowym XVIII-wiecznym parkiem wykupił Centralny Związek Spółdzielni Mleczarskich, który dwór zrekonstruował. Od 1993 roku gospodarzem tego historycznego miejsca jest Fundacja Kościelnej Rady Gospodarczej, istniejąca przy Konferencji Episkopatu Polski. W miejscu, gdzie CZSM zamierzał wznieść budynek dydaktyczno-hotelowy, wybudowany został Dom Opiekuńczo-Leczniczy dla osób
starszych i niepełnosprawnych. We dworze zaś otwarto Muzeum Dworu Polskiego.
Styl
architektoniczny: Budynek
klasycystyczny, piętrowy, podpiwniczony, na planie prostokąta, z parterowym i
pawilonami bocznymi. Nakryty
czterospadowym dachem, z ryzalitem w części środkowej zwieńczony trójkątnym
frontonem. Wejście poprzedzone gankiem o dwóch parach kolumn toskańskich,
podtrzymujących balkon pierwszego piętra. Park z aleją lipową i dwoma
stawami.
Stan zachowania:
bardzo dobry
Własność:
Fundacji Kościelnej Rady Gospodarczej
Aktualne zagospodarowanie:
we dworze - Muzeum Dworu Polskiego,
na terenie zespołu
dworskiego: Dom Opiekuńczo-Leczniczy.
Ostatnia
wizyta ekipy Stowarzyszenia "Pospolite Ruszenie":
19.04.2009.
Bibliografia
dotycząca obiektu: -
Jaroszewski T., Baraniewski W., Po pałacach i dworach Mazowsza, cz. I,
Warszawa 1995. -
Libicki P., Libicki M., Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań
2009. -
Terpiłowski J., Sto dworów Mazowsza, Warszawa 2009. -
http://www.pilaszkow.domyopieki.pl/page0.php
Zobacz
inne dwory na stronie:
|