Dwór od frontu

 
Pilaszków


gmina: Ożarów Maz. 

powiat: warszawski zachodni


Wyświetl większą mapę

Według wpisu w Krajowym Rejestrze Zabytków:  „zespół dworski, XIX, nr rej.: 1081/497/62 z 26.03.1962: dwór, park”

Obiekt: murowany z cegły, otynkowany

Historia:  Najstarszym znanym z imienia właścicielem dzisiejszego Pilaszkowa był rycerz Maciej z Pielaszkowa, który dnia 25.IX.1425 r. w kancelarii księcia Janusza I Starszego sporządził dokument sądowy (wg Metryki Księstwa Mazowieckiego). Być może właśnie on zbudował tu oszańcowaną i otoczoną drewnianą palisadą warowną siedzibę. Rycerze z Pilaszkowa pieczętowali się herbem Roch III. Aż do końca XVIII w. był to ród zamożny (ich dobra sięgały Koprek i Ołtarzewa), waleczny (pięciu Pilaszkowskich uczestniczyło w bitwie pod Chocimiem w 1621) oraz czynnie uczestniczący w życiu publicznym Ziemi Warszawskiej (Adam i Jan byli delegatami szlachty mazowieckiej na elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 i Augusta II Mocnego w 1697 roku). Jeszcze w roku 1717 część Pilaszkowa należała do Adama Pilaszkowskigo, choć głównym właścicielem był Ludwik Pruski. 
W 1789 roku Pilaszków  stanowił już własność Filipa Antoniego Campioniego, herbu własnego, nobilitowanego przez Sejm Wielki kupca, przybyłego z Werony we Włoszech. Campioni prowadził w Warszawie sklep korzenny, byt dostawcą dworu króla Stanisława Augusta, a przez 20 lat pełnił  zaszczytną funkcję radnego miasta Starej Warszawy. W czasie Powstania Kościuszkowskiego dwór Campioniego zajął na swą kwaterę Jan Henryk Dąbrowski, który przybył tu 21 czerwca 1794 roku, a 22 czerwca odebrał rozkaz T. Kościuszki mianujący go generałem-majorem. W powstańczym Obozie nad Utratą, którego sztab mieścił się w pilaszkowskim dworze, oprócz Dąbrowskiego przebywali: Józef Wybicki, przyszły autor słów "Mazurka Dąbrowskiego" oraz książę Józef Poniatowski, który tutaj przystąpił do Powstania. 
Pilaszków był w posiadaniu Campionich do roku 1803, kiedy to wskutek zadłużenia został wystawiony na licytację i przeszedł w ręce Franciszka Ryxa, herbu Pierścień, majora wojsk Polskich i b. sekretarza przybocznego króla Stanisława Augusta. Ryxowie osiedli tu na ponad pół wieku. W 1861 roku Aleksander Xawery Ryx, sędzia pokoju okręgu czerskiego, sprzedał Pilaszków Adamowi Jasińskiemu. W latach 1867-1875 majątek należał do Stanisława Wołowskiego, od którego kupił go Władysław Ciechanowiecki, prowadzący tu uprawę buraka cukrowego na dużą skalę. 
W 1892 r. w Pilaszkowie osiadł Mieczysław Marszewski (1857-1916), inżynier komunikacji - budowniczy Mostu Poniatowskiego w Warszawie oraz mostu na Bugu w Zegrzu, wybitny hodowca bydła rasy holenderskiej oraz działacz rolniczy, współzałożyciel i znaczący donator powstałego wskutek strajków szkolnych 1905 roku gimnazjum polskiego pod nazwą "Szkoła Ziemi Mazowieckiej." M. Marszewskiemu zawdzięcza dwór pilaszkowśki obecny kształt architektoniczny: na przełomie wieków, według projektu arch. Czesława Domaniewskiego, rozbudowano go o piętro i skrzydła boczne. 
W czasie II wojny światowej we dworze Marszewskich znalazły schronienie setki ludzi, z których większość stanowili wypędzeni z Warszawy cywile i powstańcy. Wśród osób, które w ścisłej konspiracji przebywały tu jeszcze przed kapitulacją Powstania Warszawskiego, była żona gen. Tadeusza Bora Komorowskiego z synem Adamem. W 1945 roku ówczesny właściciel - Antoni Marszewski zmuszony został do opuszczenia swej rodowej siedziby, majątek włączono do PGR-u, a dwór wraz z parkiem i znajdującą się na jego terenie wspaniałą oranżerią doszczętnie zdewastowano. W 1985 roku ruinę dworu z 5-hektarowym XVIII-wiecznym parkiem wykupił Centralny Związek Spółdzielni Mleczarskich, który dwór zrekonstruował. Od 1993 roku gospodarzem tego historycznego miejsca jest Fundacja Kościelnej Rady Gospodarczej, istniejąca przy Konferencji Episkopatu Polski. W miejscu, gdzie CZSM zamierzał wznieść budynek dydaktyczno-hotelowy, wybudowany został Dom Opiekuńczo-Leczniczy dla osób starszych i niepełnosprawnych. We dworze zaś otwarto Muzeum Dworu Polskiego.

Styl architektoniczny: Budynek klasycystyczny, piętrowy, podpiwniczony, na planie prostokąta, z parterowym i pawilonami bocznymi. Nakryty czterospadowym dachem, z ryzalitem w części środkowej zwieńczony trójkątnym frontonem. Wejście poprzedzone gankiem o dwóch parach kolumn toskańskich, podtrzymujących balkon pierwszego piętra. Park z aleją lipową i dwoma stawami.

Stan zachowania: bardzo dobry 

Własność: Fundacji Kościelnej Rady Gospodarczej 

Aktualne zagospodarowanie: we dworze - Muzeum Dworu Polskiego, na terenie zespołu dworskiego: Dom  Opiekuńczo-Leczniczy.

Ostatnia wizyta ekipy Stowarzyszenia "Pospolite Ruszenie": 19.04.2009.

Bibliografia dotycząca obiektu:
- Jaroszewski T., Baraniewski W., Po pałacach i dworach Mazowsza, cz. I, Warszawa 1995.
- Libicki P., Libicki M., Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2009.
- Terpiłowski J., Sto dworów Mazowsza, Warszawa 2009.

-
http://www.pilaszkow.domyopieki.pl/page0.php

Zobacz inne dwory na stronie:

  

Opracowanie projektu, treść, fotografie - Stowarzyszenie "Pospolite Ruszenie", 2009