Pogorzel

gmina: Siennica 

powiat: Mińsk Mazowiecki


Wyświetl większą mapę

Według wpisu w Krajowym Rejestrze Zabytków: „zespół dworski, k. XVIII w., nr rej. 650/62 z 9.04.1962: dwór, park”

Obiekt: murowany z cegły, otynkowany

Historia:  W XVI wieku właścicielem wsi Pogorzel była rodzina Siennickich z pobliskiej Siennicy. W początkach XVIII wieku Pogorzel trafiła w ręce rodziny Rudzieńskich herbu Prus. Przed 1740 rokiem, w Pogorzeli Kazimierz Rudzieński (starosta chęciński, a później wojewoda mazowiecki) wybudował dwór z przeznaczeniem na siedzibę rodu. W 1813 r. Pogorzel przeszła w ręce Stanisława Kraińskiego, następnie Antoszewskich. W 1860 r. Ludwig Antoszewski zamienił Pogorzel na Stachomin koło Stanisławowa, który należał do Aleksandra Mścisława Karskiego. Karski w 1867 r. sprzedał część Pogorzeli Mikołajowi Wisłockiemu, a drugą włączył do swych dóbr Nowogród i sprzedał w 1873 r. Galicyjskiemu Towarzystwu Parcelacji i Odbudowy w Krakowie, które je rozparcelowało. W XX wieku dwór przechodził kolejno przez różnych właścicieli prywatnych. Późniejsze losy pogorzelskiego dworu wyznaczały kolejne koncepcje jego zagospodarowania. Wpisany 9 kwietnia 1962 r. do rejestru zabytków został uchroniony przed degradacją po zniszczeniach wojennych. Po wojnie próbowano stworzyć w nim gospodarstwo rolne, co skończyło się fiaskiem z powodu zaciętości i przywiązania pogorzelskich chłopów do ziemi. Z tworzeniem gospodarstwa rolnego w Pogorzeli związana jest historia Piotra Jurkowskiego który po podpisaniu dokumentu, w którym oddał na rzecz gospodarstwa swą ziemię, w kuźni Jana Paszkowskiego manifestacyjnie obciął sobie palce, mówiąc "Te, które podpisały, będą obcięte". W latach 1952-1965 w zabudowaniach dworu mieścił się Państwowy Ośrodek Maszynowy. Latem 1974 r. dwór był miejscem kręcenia zdjęć do nominowanego do Oskara filmu "Noce i dnie", gdzie grał powieściowy Pamiętów.

Styl architektoniczny: Dwór Rudzieńskich zaprojektowany został prawdopodobnie przez Symeona Gaygiera późniejszego współarchitekta klasztoru reformatów w Siennicy. Dwór został wybudowany na miejscu starego dworku. Początkowo dwór miał dach czterospadowy, nie miał balkonu, który dobudowano ok. 1900 r. oraz bocznej oranżerii. Opisując architekturę dworu można powiedzieć, że jest to budowla późnobarokowa. Wymurowany został z cegły i później otynkowany. Ma on plan prostokąta, jest parterowy z piętrową częścią środkową wysuniętą ryzalitowo od frontu i od ogrodu wraz z jednoosiowymi obustronnymi ryzalitami skrajnymi. Jest podpiwniczony z mieszkalnym poddaszem, krytym dachem naczółkowym. Układ wnętrz jest dwutraktowy. Sień występuje na osi prostokąta z dwiema klatkami schodowymi na piętro i do piwnicy. Salon jest obszerny ze ściętymi narożami. Piwnice dworu są sklepione kolebką koszową i kryte sklepieniem zwierciadlanym. Posadzki sieni wykonane są z czerwonego marmuru. Do dzisiejszych czasów zachował się kominek z XIX w. pomieszczeniu na prawo od salonu. Zewnętrzne elewacje dworu rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi, zdwojonymi jednostronnie na narożach, dźwigających uproszczone belkowanie. Ryzality środkowe wieńczą trójkątne szczyty. Przed salonem dworu znajduje się wysunięty taras z dwoma biegami schodów, który pierwotnie ozdobiony był balustradą tralkową i wazonami piaskowcowymi z 1817 r. Do czasów współczesnych zachował się jeden z dwu wazonów – stoi on w kościele parafialnym pw. św. Stanisława BM w Siennicy i służy jako chrzcielnica. W niedługim czasie po wybudowaniu dworu został założony park. Początkowo stworzony był jako regularny, później przekształcony na krajobrazowy, ujęty jest z trzech stron szpalerami, z czwartej zamknięty budynkiem dworu wyniesionym na tarasie ziemnym. Na osi tarasu pozostały ślady alei z kwaterami po bokach oraz półkolistym szpalerem na zamknięciu. Od frontu wjedzie podjazd ze śladami kolistego gazonu. 

Stan zachowania: Dwór po remoncie, w dobrym stanie.

Własność: prywatna 

Aktualne zagospodarowanie: rezydencja 

Ciekawostki: Pod tarasem dworu, jak podają legendy, znajduje się wejście do tunelu łączącego dwór z kościołem w Siennicy. Tunel ten miał być kryjówką podczas wojen i powstań.

Ostatnia wizyta ekipy Stowarzyszenia "Pospolite Ruszenie": 14.04.2009.

Bibliografia dotycząca obiektu:
- Jaroszewski T., Baraniewski W., Po pałacach i dworach Mazowsza, cz. I, Warszawa 1995.
- Libicki P., Libicki M., Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2009.
- Terpiłowski J., Sto dworów Mazowsza, Warszawa 2009.

Zobacz inne dwory na stronie:

Opracowanie projektu, treść, fotografie - Stowarzyszenie "Pospolite Ruszenie", 2009